Zespół klasztorny w Sulejowie

Klasztor obronny w Sulejowie z kościołem, zabudowaniami i ich reliktami oraz obwarowaniami i terenem dawnych ogrodów to jeden z najcenniejszych polskich zabytków o wysokiej randze artystycznej oraz wartościach historycznych i naukowych. Odznacza się autentycznością zabytkowej substancji i trwałością historycznego krajobrazu kulturowego. Obok Jędrzejowa, Koprzywnicy i Wąchocka, należy do grupy dwunastowiecznych małopolskich opactw będących bezpośrednimi filiami francuskiego klasztoru cysterskiego w Morimond, założonych prawdopodobnie w związku z planowanymi akcjami misyjnymi na Rusi. Sulejów jest jedynym cysterskim opactwem warownym na terenie Polski z tak dobrze zachowanymi i silnie rozwiniętymi klasztornymi obwarowaniami późnośredniowiecznymi. Szczególną wartość artystyczną przedstawia kościół klasztorny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i św. Tomasza Kantuaryjskiego. Świątynia ta obrazuje przełom epok w historii sztuki, jest bowiem doskonałym przykładem przejścia stylu późnoromańskiego, utrwalonego w detalu architektonicznym i rzeźbie w styl wczesnogotycki, przejawiający się w zastosowaniu sklepienia krzyżowo-żebrowego. Surowe i skromne wnętrze kościoła znakomicie uzupełniają nowożytne marmurowe i alabastrowe ołtarze, prospekt organowy, ambona i stalle. Bryła kościoła klasztornego zachowała się w pierwotnym kształcie. Budowla jest orientowaną bazyliką trójnawową z transeptem i prostokątnym prezbiterium. Skrzyżowanie nawy z transeptem w partii dachu akcentuje barokowa sygnaturka. Nawy kościoła przykrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe (w części prezbiterialnej sklepienie z XIX w.). Wejście główne do kościoła znajduje się w obrębie fasady zachodniej. Umieszczony tam portal uskokowy dekorują kolumienki z archiwoltami oraz półkolisty tympanon. Ponad domkiem portalowym znajduje się rozeta z częściowo zachowanym maswerkiem. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt. Na wyposażenie kościoła składają się cztery wczesnobarokowe ołtarze boczne z czarnego marmuru i alabastru, prospekt organowy o bogatej snycerce z XVIII w., oraz ufundowane w XVIII w.: drewniany ołtarz główny, cztery ołtarze boczne, ambona, stalle i konfesjonały. Klasztor przylegał do kościoła od strony południowej. Kościół i klasztor otoczone są pierścieniem późnogotyckich fortyfikacji, które zachowały się w postaci długich odcinków muru kurtynowego do 4 m wysokości, wież („opackiej”, „mauretańskiej”, „rycerskiej”, „attykowej”, „muzycznej”, „krakowskiej”), budynku arsenału (zwanego „zbrojownią”). W zachodnim narożniku założenia mur został wtopiony w zabudowę gospodarczą, a w północnej części – w zabudowania, które w latach 70. XX w. częściowo zrekonstruowano i zaadaptowano na ośrodek hotelowy. Zabudowania opactwa reprezentują różne style architektoniczne począwszy od późnoromańskiego kościoła i wschodniego skrzydła klasztoru z pierwszej połowy XII w, przez elementy zespołu z XV-XVII w. Podklasztorze to jedno z pierwszych miejsc w Polsce, w którym pojawił się gotyk, gdyż cystersi byli pionierami tego stylu.

Na terenie klasztoru działa Muzeum w Sulejowie-Podklasztorzu, w ekspozycji którego obejrzeć można fragmenty odnalezionych na terenie opactwa detali architektonicznych, rzeźby, obrazy i sprzęty liturgiczne.

1. Kościół
2. Wschodnie skrzydło klasztoru
3. Południowe skrzydło klasztoru
4. Zachodnie skrzydło klasztoru
5. Baszta Mauretańska
6. Baszta Rycerska
7. Baszta pn. zach.
8. Brama Krakowska
9. Baszta Muzyczna
10. Baszta Opacka
11. Budynki gospodarcze
12. Plebania
13. Pozostałości młyna
14. Budynki gospodarcze
15. Arsenał